Nadenken met Nietzsche

Uit een onderzoek van Eenvandaag blijkt dat de VVD het minst integer wordt geacht. Ook blijkt dat Baudet als de minst integere politicus wordt gezien. Interessant genoeg staat Wilders juist heel hoog in het lijstje van meest integere politici. Het onderzoek van Eenvandaag schetst een interessant beeld. 

De meest integere partijen blijken de christelijke partijen te zijn. Als argument waarom men deze partijen het betrouwbaarste vindt wordt aangegeven dat deze partijen een extra moreel kompas hebben in de Bijbel. Let op; ook seculieren in het onderzoek gaven vaak aan dat dit de reden is. Het onderzoek heeft 27.000 respondenten en is dus zeker representatief.

Politieke Integriteitsindex

Pas is ook de Politieke Integriteitsindex 2020 (PII) geplubliceerd. Dit is een rapport dat de Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit van Amsterdam samen opstellen. Daaruit bleek dat juist het CDA het minst integer was. Daarmee is de jarenlange traditie van de VVD als koploper verbroken. Ook FvD is dit jaar minder integer dan de VVD.

Deze index is natuurlijk een momentopname. Je kunt maar net je huwelijk in een slecht jaar gepland hebben, toch Ferd? Of de samenzweerders keren zich massaal tegen je, toch Thierry? Traditiegetrouw bestaat de VVD uit de minst integere politici en de VVD heeft in 2020 dus een relatief goed jaar gehad.

Het liberalisme

Even wat anders. Op dit moment ben ik veel bezig met het “liberalisme“. Het is een belangrijk element in één van de scripties die ik schrijf. Hoewel ik niet per se overtuigd ben dat het liberalisme het antwoord is op al onze problemen denk ik wel dat het één van de beste, meest coherente ideologieën is op dit moment. Tegelijkertijd ben ik erg sceptisch. Een van de kritieken op het liberalisme schoot me te binnen toen ik het bericht over de politieke integriteit las.

We gaan dan even terug naar Nietzsche, een van de meest invloedrijke filosofen van de moderne tijd. Overigens ook een atheïst en (wellicht ongewilde) grondlegger van het fascisme. Hij heeft uitspraken gedaan waar ik me ver van distantieer vanwege mijn geloof en overtuiging. De Duitse idee van de Übermensch was bijvoorbeeld mede afgeleid van zijn filosofie. Maar laten we eens kijken naar één van zijn bekendere uitspraken en dan leg ik daarna de link terug naar de politieke integriteit.

Het was Nietzsche die de welbekende frase “God is dood” introduceerde. Hoewel dat ook zijn eigen persoonlijke overtuiging was, bedoelde hij meer te zeggen met die kreet. Het was niet zozeer dat hij vaststelde dat de maatschappij seculariseerde en dat de mens steeds verder van God zou gaan leven. Hij keek juist naar de maatschappij, zag de toenemende vrijheid die het liberalistische gedachtegoed teweegbracht en begon zich juist zorgen te maken. Zorgen dat men de eigen identiteit kwijt zou raken. Nietzsche was overigens zelf een anti-democratische liberaal.

De verloren identiteit

Nietzsche stelde dat het vrijheidsdenken ertoe zou leiden dat niemand meer gebonden is aan een religie of ideologie. Hij stelde dat religieus of ideologisch denken enorm belangrijk is voor het vormen van de identiteit, hoewel hij tegelijkertijd fel tegen religie was. Het leven binnen bepaalde kaders is moeilijk en Nietzsche stelde dat de mens juist door moeilijkheden gevormd wordt. Door conflict wordt men enerzijds gevormd en anderzijds wordt geen ruimte geboden aan “problematische impulsen” die slecht zijn voor de maatschappij. Nietzsche voorzag daarom dat als het liberalisme zou doorzetten, eigenlijk met name het democratische denken, dat een belangrijk gedeelte van de persoonlijke identiteit verloren zou gaan. Door de toegenomen vrijheid hoeft men niet meer te ‘worstelen’ en wordt men dus niet meer gevormd. Nietzsche was daarom voor een elitaire overheid die voor de maatschappij zou bepalen welke normen en waarden moeten gelden.

Hij stelde dat men door het ontbreken van een persoonlijke worsteling niet meer zou weten “wie men is, waar men voor staat en wie iemands tegenstanders zijn”. Afijn, zie Facebook en Twitter. Nietzsche merkte op dat mensen in een liberale samenleving vooral in de war zullen raken. Ze zullen ongelukkig zijn omdat ze geen doel meer vinden in het leven. Een godsdienst of een ideologie kan iemands leven zin geven. Het zijn die doelen en het is die zingeving dat voor een groot deel iemands identiteit bepaald. Dat geluk geeft. Houvast.

Nietzsche was in die zin dus een doemdenker dat hij geloofde dat mensen in een liberale samenleving niet gelukkig zullen zijn. Persoonlijk weet ik niet welk alternatief beter is. Ik denk dat vrijheid juist een groot goed is. Vrijheid betekent niet direct dat mensen zich niet meer durven of willen binden aan een gedachtegoed dat regels oplegt of dat een doel buiten de mens voorschrijft.

Waar is het moreel kompas?

Nietzsche voorzag in ieder geval dat het gedrag van mensen zou veranderen. Door de vrijheid die men heeft en het gebrek aan een persoonlijke identiteit zou ook een bepaald moreel kompas ontbreken. Volgens Nietzsche is God in die zin dus dood dat niemand meer naar Hem luistert en volgens Zijn geboden leeft. Wellicht is dat een wat eenzijdige en oppervlakkige uitleg van zijn uitspraak, maar het betekende ook dat. God doet er niet meer toe in de maatschappij. Ik denk dat het daarom interessant is om te constateren dat juist de liberale partij standaard het minst integer is tegenover de relatief strenge christelijke partijen (het CDA beschouw ik al een tijd niet meer als christelijk).

Natuurlijk kun je daarmee niet één op één stellen dat het liberalisme de mensen slechter maakt. Ongetwijfeld zouden de christelijke partijen vooraan staan om te zeggen dat zij veel slechter zijn. Dat is weer dat morele kompas. Maar Nietzsche geeft ons in die zin wel iets om over na te denken. Vrijheid is een groot goed, maar is het ook het hoogste goed? En wat brengt het ons? Wat is het resultaat van onbeperkt liberalisme?

Wellicht dus een goede vraag voor jou om jouw politieke identiteit vast te stellen of een moreel kompas te hanteren in je persoonlijke leven. Waar sta jij voor? Wat is jouw doel? En hoe houd jij vast aan jouw morele code?